Naši spomenici su biser svetske kulturne baštine! (FOTO/VIDEO)
Ipak, ovi biseri unutar Srbije još nisu ucrtani na mapu svetske baštine Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko).
Od 200 spomenika, koji po domaćim zakonima imaju najviši stepen zaštite, deset spomenika kulture je upisano na Uneskovu listu svetske baštine. Među njima je osam srednjovekovnih srpskih manastira i crkava, od kojih je četiri na teritoriji opštine Novi Pazar, a četiri na Kosovu i Metohiji.
Na Uneskovu listu je uvršteno i arheološko nalaziše Feliks Romulijana u Gamzigradu kod Zaječara, a pre svih ovako poseban status zaslužio je srednjovekovni grad Ras – prestonica srpske srednjovekovne države Raške i dom prvih šest vladara iz dinastije Nemanjića.
Poslednji „proboj“ Srbije na veoma zahtevnu listu Uneska Srbija desio se 2016. godine kada su deo svetske baštine postali Stećci, srednjovekovna nadgrobna obeležja na osnovu kojih se sagledavaju najdublji koreni i poreklo evropskog naroda na centralnom Balkanu. Ova svetska pobeda izvojevana je zajedničkim poduhvatom Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Hrvatske, na čijoj teritoriji se stećci nalaze i čuvaju.
Spomenici Srbije su na listi Uneska podeljeni u šest celina: Gamzigrad-Romulijana, Srednjevekovni spomenici na Kosovu, Stari Ras i Sopoćani, Stećci i manastir Studenica. Ovi srpski biseri obogatili su Uneskovu riznicu koja je do sada registrovala ukupno 1.121 lokaliteta u 167 država.
Stari Ras sa Sopoćanima
Srednjovekovni grad Ras nalazi se 11 kilometara zapadno od Novog Pazara, kraj ušća Sebečevske reke u Rašku na brdu zvanom Gradina. Bedemi utvrđenja imaju nepravilnu izduženu osnovu, dužine 180 m. Zidani su od lomljenog kamena i krečnog maltera. Glavna kula bila je na najpristupačnijem delu utvrđenja, a glavnu gradsku kapiju branile su dve kule nejednakih dimenzija. Grad je u prvoj polovini 12. veka postao glavno uporište srpske države.
Spomenik je 1979. godine upisan u Listu svetske baštine kao deo celine Stari Ras sa Sopoćanima. Ovaj kompleks deli tačku na mapi svetske baštine sa još nekoliko bisera naše istorije i kulture. Petrova crkva, odnosno Crkva Svetog apostola Petra i Pavla pripada najstarijim srednjovekovnim sakralnim spomenicima na tlu Srbije. Istorijski izvori ne daju podatke o vremenu njenog nastanka, ali je pominju kao
episkopsko sedište još u 10. veku. Za srpsku istoriju ovaj hram ima poseban značaj, jer se za njega vezuju ključni događaji iz života Stefana Nemanje: njegovo krštenje, sabor protiv bogumila i predaja vlasti sinu Stefanu.
Manastir Đurđevi Stupovi je zadužbina velikog županaStefana Nemanje. Kompleks čine Crkva Svetog Đorđa, trpezarija, konaci, cisterne i zidine sa ulaznom kulom. Freske su danas najvećim delom oštećene, a delom prenete u Narodni muzej u Beogradu.
Živopis Crkve Svete Trojice u Sopoćanima predstavlja jedan od najimpresivnijih freskoansambala u vizantijskom slikarstvu. Delo neobično darovitih slikara, koji su na monumentalan i uzvišen način dočarali srednjovekovnom verniku ličnosti i doživljaje iz hrišćanske istorije, danas pođednako zadivljuje svojim plemenitim koloritom i savršenim crtežom. Nastale u drugoj polovini 13. veka, sopoćanske freske su remek- delo i vrhunac jednog klasičnog stila čije su osnovne kategorije bile harmonija i lepota. Njihov ktitor bio je kralj Uroš I.
Arheološko nalazište Gamzigrad – Romuliana
Felix Romuliana, palata podignuta po zamisli imperatora Gaja Valerija Galerija Maksimilijana, pripada posebnoj kategoriji spomenika rimske dvorske arhitekture vezane isključivo za razdoblje tetrarhije. Arheološkim radovima otkriveni su ostaci starijeg i mlađeg utvrđenja. Severnu polovinu obuhvata kompleks carske palate sa malim hramom i monumentalnim žrtvenikom, dok se na južnoj polovini nalaze objekti za javnu upotrebu, poput velikog hrama sa dve kripte i termi, kao i objekti za opsluživanje palate.
Od prve decenije 4. do sredine 6. veka u nekoliko mahova menjaju se naziv, izgled i osnovna funkcija.
Romulijana je bila zapuštena palata, da bi posle provale Gota i Huna postala malo vizantijsko naselje koje se pod nazivom Romuliana pominje u spisku mesta obnovljenih u vreme Justinijanove vladavine. Gamzigradski dvorac je poslednji put živeo kao utvrđeno slovensko naselje u 11. veku.
Manastir Studenica
Studenica kao najznačajniji manastirski kompleks srednjovekovne Srbije i danas predstavlja veliki umetnički i duhovni centar srpskog naroda. Od 12. veka, kada je osnovana, ova monaška zajednica ni u jednom trenutku nije prekidala svoj viševekovni život, čiji se kulturni slojevi prepoznaju u nizu graditeljskih i slikarskih ostvarenja.
Zadužbina i grobnica rodonačelnika dinastije Nemanjića služila je kao uzor mnogim vladarima ove loze, ne samo kao podsticaj za podizanje mauzoleja koji bi nalikovali Bogorodičinoj crkvi, već i kao mesto gde bi mogli dati svoj lični doprinos. U Studenici su predano radili i brojni slikari, među njima i oni koji su remek-delima vizantijskog živopisa 13. veka obeležili put srpskog srednjovekovnog slikarstva. Radila je tu i dvorska radionica kralja Milutina,vodeći umetnici obnovljene Pećke patrijaršije, pa sve do zografa 19. veka. U riznici se čuvaju neki od kapitalnih primeraka srpske primenjene umetnosti.
Stećci – srednjevekovni nadgrobni spomenici
Stećci su srednjevekovni nadgrobni spomenici ukrašeni rudimentarnim slikama. Najčešći motivi koji se pojavljuju na stećcima su prikazi ljudi. Predstavljaju jedinstven duhovni, umetnički i kulturni fenomen.
Lokaliteti stećaka u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Srbiji proglašeni su 2016. svetskom baštinom.
Na listi je navedeno ukupno 30 lokaliteta sa ovim srednjovjekovnim bogumilskim spomenicima, od kojih se 22 nalaze u BiH, po tri u Srbiji i Crnoj Gori, a dva u Hrvatskoj. Ova groblja potiču iz perioda od 12. do 16. veka.
Srednjevekovni spomenici na Kosovu
Manastir Gračanica
Manastirski crkva Uspenja Bogorodice u Gračanici, zadužbina kralja Milutina, sagrađena je u drugoj deceniji 14. veka. Izvedena u formi petokupolne građevine sa osnovom u obliku upisanog krsta, gračanička crkva spada u vrhunska arhitektonska ostvarenja epohe. Mihailo i Evtihije, čuveni slikari iz Soluna, završili su živopisanje do 1321. godine.
U centralnoj kupoli, ispod slike Hrista Svedržitelja, predstavljeni su Nebeska liturgija, proroci i jevanđelisti. U naosu su ciklusi Velikih praznika, Hristovih stradanja, Čuda i parabola, Hristovih javljanja posmrtnih javljanja, scene iz života Bogorodice… Kralj Milutin i njegova žena Simonida, vizantijska princeza, naslikani su kao vladari po milosti Božjoj, jer im anđeli s neba donose krune. U priprati je naslikana Loza Nemanjića i Strašni sud.
Gračanička riznica stradala je u požarima između 1379. i 1383. godine. U manastiru se danas nalazi značajna zbirka ikona, među kojima je najstarija Hrista Milostivog iz 14. veka, jedinstvena po svojim dimenzijama: 269×139
centimetara.
Bogorodica Ljeviška
Kralj Milutin je 1306. obnovio Prizrensku katedralu, posvećenu Bogorodici, na ostacima crkve iz 13. veka, koja je ležala na temeljima bazilike srednjovizantijskog perioda. Protomajstor Nikola, koji je najverovatnije došao iz Epira, ostvario je početkom 14. veka arhitektonski veoma uspelu građevinu, čije jezgro čini petokupolna crkva upisanog krsta, opasana bočnim ophodnim brodom i pripratom sa otvorenim tremom, sa kulom na zapadnoj strani.
Turci su je pretvorili u džamiju, a kako bi je prilagodili svojim potrebama, iskucali su freske zidarskim čekićem da bi malter lakše prionuo na zid koji je potom prekrečen.
Veoma oštećen živopis je od izuzetne vrednosti i spada među najuspelije fresko-celine iz doba vladavine vizantijske dinastije Paleologa. Sredinom 20. veka ispod slojeva kreča je otkriveno slikarstvo. Površine su sedamdesetih godina u više navrata čišćene i retuširane. Crkva je u martovskom pogromu 2004. godine teško stradala – gađana je vatrenim oružejm i spaljena. Ozbiljno su oštećeni portreti
Nemanjića iz priprate, slikarstvo kule, a u manjoj meri i slikarstvo naosa.
Manastir Pećka patrijaršija
Skupina pećkih crkava vekovima je duhovno sedište i mauzolej srpskih arhiepiskopa i patrijaraha. Hram Svetih apostola podigao je arhiepiskop Arsenije Prvi u trećoj deceniji 13. veka. Njegovom zaslugom crkva je oslikana oko 1260. godine. Arhiepiskop Nikodim (1321–1324) podigao je Hram Svetog Dimitrija, a arhiepiskop Danilo Drugi (1324–1337) je izgradio crkve posvećene Bogorodici Odigitriji i Svetom Nikoli. Čitava istorija stilova srednjovekovnog zidnog slikarstva može da se sagleda na zidovima pećkih crkava.
Manastir Visoki Dečani
Manastir je kao svoju zadužbinu i mauzolej osnovao kralj Stefan Dečanski, nakon čije smrti je radove nastavio njegov sin Dušan. Katolikon posvećen Hristu Pantokratoru sagradio je između 1327. i 1335. fra Vita iz Kotora, pri čemu je plan i strukturu pravoslavnog hrama zaodenuo romaničkom obradom fasada sa obiljem skulptoralnog ukrasa. Fresko živopis je gotovo u celini sačuvan i broji preko 1000 pojedinačnih figura i scena razvrstanih u više od 20 ciklusa, tako da predstavlja najveći očuvani izvor podataka o vizantijskoj ikonografiji.
Posebno je zanimljiv niz istorijskih portreta i kompozicija vladarske ikonografije. Ikonostas sa prestonim ikonama je originalan kao i veći deo crkvenog mobilijara. Dečanska riznica je najbogatija u Srbiji, sa oko 60 ikona iz perioda od 14. do 17. veka, starim rukopisima i ostalim bogoslužbenim predmetima. Za razliku od crkve, skoro sve ostale manastirske građevine su izgubile svoj prvobitni izgled.
Spomenici „na čekanju“
Na takozvanoj tentativnoj, odnosno preliminarnoj Listi
svetske prirodne i kulturne baštine Uneska Srbija ima 12
kulturno-istorijskih spomenika:
1. Nacionalni park Đerdap
2. Prirodni rezervat Deliblatska peščara
3. Nacionalni park Šara
4. Nacionalni park Tara sa kanjonom Drine
5. Đavolja varoš
6. Manastir Manasija
7. Negotinske pivnice
8. Smederevska tvrđava
9. Nalazište Caričin grad
10. Granice Rimskog carstva – Dunavski limesi u Srbiji
11. Istorijsko mesto Bač sa okolinom
12. Drevne i netaknute bukove šume Karpata i ostalih delova Evrope
izvor: srbijadanas.com